1. Donanım ve Sistem Temel
Terimleri
CPU (Central Processing Unit)
Bilgisayarın ana işlemcisi. İşletim sistemi, uygulama mantığı, IO
işlemleri gibi genel amaçlı işleri yapar. Az çekirdek, yüksek
tekil güç mantığıyla çalışır.
GPU (Graphics Processing Unit)
Grafik işlemci birimi. Başta ekran/grafik için tasarlandı, artık
yapay zekâ, video, bilimsel hesap gibi paralel işlerde
kullanılıyor. Binlerce çekirdekle, aynı anda çok fazla basit
işlemi yapar (matris/vektör çarpma vs.).
Ekran Kartı (Graphics Card)
GPU'nun üzerinde bulunduğu kart. İçinde: GPU çipi + VRAM + güç
devreleri (VRM) + soğutma + PCB + PCIe bağlantısı vardır. Evdeki
RTX 3080, 4090 vs. aslında GPU içeren ekran kartlarıdır.
VRAM (Video Random Access Memory)
Ekran kartının belleği. GPU'nun model ağırlıkları, tensor'lar,
texture'lar vs. için kullandığı RAM. LLM dünyasında VRAM
kapasitesi, kaç parametreli modeli çalıştırabileceğini ve ne kadar
context kullanabileceğini belirler.
RAM (System Memory)
Sunucunun ana belleği. OS, uygulamalar, cache, DB, AI servisleri
burada çalışır. AI + DB + cache'i aynı node'da koştururken RAM
kritik olur.
DC (Data Center)
Veri merkezi. RACK'ler, sunucular, storage'lar, network, soğutma,
enerji, fiziksel güvenlik, yangın vb. altyapının olduğu
profesyonel ortam.
PSU (Power Supply Unit)
Güç kaynağı. Sunucuya/kasaya elektrik sağlayan ünite. RACK
sunucularda genelde redundant (ör: 2×1600W PSU).
UPS (Uninterruptible Power Supply)
Kesintisiz güç kaynağı. Elektrik kesildiğinde sistemi bir süre
besler, ani voltaj dalgalanmalarını filtreler. DC'de "ana güç
hattı + UPS + jeneratör" üçlüsü olur.
NVMe (Non-Volatile Memory Express)
SSD'ler için tasarlanmış yüksek hızlı erişim protokolü. PCIe
üzerinden çalışır. SATA SSD'den kat kat daha yüksek IOPS ve bant
genişliği sunar.
PCIe (Peripheral Component Interconnect Express)
Sunucu içi yüksek hızlı veri yolu standardı. GPU, NVMe, HBA, bazı
NIC'ler PCIe hatlarına takılır.
VRM (Voltage Regulator Module)
Voltaj düzenleyici modül. GPU/CPU'ya stabil ve doğru voltajı
sağlar. Özellikle yüksek TDP'li kartlarda hayati önem taşır.
ECC (Error-Correcting Code Memory)
Hata düzeltme özellikli bellek. RAM veya VRAM'deki tek bitlik
hataları otomatik düzeltir. Sunucu ve kritik altyapılarda veri
tutarlılığı için tercih edilir.
SAN (Storage Area Network)
Depolama alan ağı. Sunucuların, ayrı bir storage cihazına (disk
kabinetine) ağ üzerinden (genelde Fiber Channel veya iSCSI)
bağlandığı yapı. Diskler sunucuya "LUN" olarak görünür.
RAID (Redundant Array of Independent Disks)
Birden fazla diski birleştirerek performans ve/veya yedeklilik
sağlayan sistem. RAID1 → Mirror (2 diskte aynı veri, yedeklik),
RAID5 → Parity ile 1 disk toleranslı, RAID10 → RAID1 + RAID0
birleşimi (hem hız hem yedeklik).
NBD (Next Business Day)
Ertesi iş günü. Destek paketlerinde: "Arıza olduğunda ertesi iş
günü parça/servis gelir" anlamına gelir.
HBA (Host Bus Adapter)
Ana makine veri yolu adaptörü. Sunucuyu SAN'a veya harici
storage'a bağlayan kart (FC HBA, SAS HBA vb.).
HCL (Hardware Compatibility List)
Donanım uyumluluk listesi. Örneğin VMware, "Şu sunucu modelini, şu
CPU, RAID kartı, GPU ile test ettim ve resmi olarak destekliyorum"
diye liste yayınlar. HCL'de varsa üretici destekliyor, yoksa
"unsupported hardware" diyebilirler.
2. Network Terimleri
NIC (Network Interface Card)
Ağ kartı. Sunucunun network'e bağlanmasını sağlar. 1GbE, 10GbE,
25GbE, 40GbE, 100GbE gibi hızları olabilir.
SFP / SFP+ / SFP28
Küçük form faktörlü fiber/bakır modüller: SFP → 1 Gbit/s, SFP+ →
10 Gbit/s, SFP28 → 25 Gbit/s.
L2 (Layer 2)
Switch seviyesi, MAC adresi bazlı iletişim katmanı. VLAN, STP, MAC
tablosu gibi kavramlar bu katmanda.
L3 (Layer 3)
Routing seviyesi, IP bazlı iletişim. Router'lar, L3 switchler,
subnet–subnet arası yönlendirme.
NVLink
NVIDIA'nın GPU'lar arası yüksek hızlı bağlantı teknolojisi. Birden
fazla GPU'nun, birbirine çok geniş bantla bağlanmasını sağlar.
3. Cloud Servis Modelleri
SaaS (Software as a Service)
Yazılımın tamamının servis olarak verilmesi. Kullanıcı sadece
uygulamayı tarayıcıdan veya client'tan kullanır. Altyapı, OS, DB,
patch, backup, hepsi sağlayıcıda. Örn: Bulut ERP, bulut CRM, bulut
e-posta servisi.
PaaS (Platform as a Service)
Uygulama geliştirmek/çalıştırmak için hazır platform. OS, runtime,
veritabanı, middleware hazırdır. Sen sadece kodunu deploy edersin.
IaaS (Infrastructure as a Service)
Altyapının servis olarak verilmesi. VM, disk, network, firewall
vs. alırsın. OS kurmak, patch, uygulama yönetimi senin işin.
FaaS / Serverless (Function as a Service)
Fonksiyon bazlı çalıştırma modeli. Kodunu "fonksiyon" olarak
veriyorsun, cloud sunucuyu, ölçeklemeyi, concurrency'yi kendi
yönetiyor. Sen sadece çağrı başına veya süre başına ödeme
yapıyorsun.
4. Cloud Dağıtım Modelleri
Public Cloud
Genel bulut. Çok kiracılı (multi-tenant), büyük sağlayıcı
tarafından sunulan altyapı.
Private Cloud
Sadece bir kuruma özel bulut ortamı. Kendi DC'inde olabilir, ya da
bir sağlayıcının sana özel ayırdığı izolasyonlu cluster.
Hybrid Cloud
On-prem + Cloud karışımı. Örn: ERP DC'de, AI ve raporlama bulutta.
Multi-Cloud
Birden fazla cloud sağlayıcısının aynı anda kullanılması. Örn: AI
hizmeti birinde, backup başka birinde vs.
On-Prem (On Premises)
Sistemlerin tamamen kendi lokasyonunda (ofis/DC) barınması.
Colocation (Co-lo)
Sunucular senin, ama fiziksel ortam (rack, soğutma, enerji)
profesyonel veri merkezinde.
5. Yazılım, AI ve Mimarî Terimler
AI (Artificial Intelligence)
Yapay zekâ. LLM'ler, görüntü işleme, tahmin, sınıflandırma gibi
alanları kapsar.
LLM (Large Language Model)
Büyük dil modeli. ChatGPT tarzı, metin üreten ve yorumlayan
modeller. Milyarlarca parametre içerir (7B, 13B, 70B vb.).
RAG (Retrieval-Augmented Generation)
Getir + üret yaklaşımı. Önce senin verinden (ERP, DB, doküman)
ilgili bilgi aranır (retrieval), sonra model bu bilgiyle cevap
üretir (generation). ERP + AI raporlama senaryolarının çoğu
aslında RAG.
PoC (Proof of Concept)
Kavram ispatı / çalışabilirlik demosu. "Bu fikir gerçek hayatta
çalışıyor mu?" diye küçük bir pilot ortam kurma.
BI (Business Intelligence)
İş zekâsı. Dashboard, grafik, KPI, drill-down raporlar, veri
analitiği.
KPI (Key Performance Indicator)
Anahtar performans göstergesi. İşin nabzını ölçtüğün metrikler
(ciro, kâr, stok devir hızı, tahsilat oranı vs.).
API (Application Programming Interface)
Uygulamaların birbirleriyle konuşmasını sağlayan arayüz. Örn: ERP,
AI servisine HTTP/JSON ile veri gönderip cevap alır.
OS (Operating System)
İşletim sistemi (Windows, Linux, vb.). Uygulamaların üzerinde
çalıştığı ana yazılım katmanı.
SR-IOV (Single Root I/O Virtualization)
Tek bir fiziksel IO cihazını (NIC, GPU vb.) birden fazla VM'e
bölebildiğin sanallaştırma teknolojisi.
MIG (Multi-Instance GPU)
NVIDIA'nın GPU'yu birden fazla mantıksal parçaya bölen özelliği.
Tek fiziksel GPU'yu birden fazla küçük GPU instance gibi
kullanmana izin verir.
6. IT Yönetimi ve Operasyon
Terimleri
MSP (Managed Service Provider)
Yönetilen hizmet sağlayıcısı. Müşterinin sunucu, network,
güvenlik, yedekleme gibi IT işlerini hizmet olarak yönetir.
CSP (Cloud Service Provider)
Bulut hizmeti sağlayan firma. IaaS, PaaS, SaaS, backup, DR, vs.
sunar.
RMM (Remote Monitoring and Management)
Uzak izleme ve yönetim aracı. Sunucular, client'lar, servisler,
patch'ler uzaktan izlenir ve yönetilir.
ITSM (IT Service Management)
IT hizmet yönetimi. Incident, request, change, problem, asset gibi
süreçlerin disiplinli yönetilmesi.
CMDB (Configuration Management Database)
Konfigürasyon yönetim veri tabanı. Tüm sistemler, servisler,
ilişkiler, versiyonlar burada tutulur.
DevOps
Developer + Operations kültürü. Geliştirme ve operasyon
ekiplerinin birlikte, otomasyon ve CI/CD ile çalışması.
CI/CD (Continuous Integration / Continuous Delivery/Deployment)
Sürekli entegrasyon / teslimat / yayınlama. Kod sürekli entegre
edilir, otomatik test edilir ve otomatik olarak ortamlara
aktarılır.
SRE (Site Reliability Engineering)
Servis güvenilirliği mühendisliği. Servisin stabil,
ölçeklenebilir, ölçülebilir ve güvenilir olmasına odaklanır. SLA,
SLO, SLI, hata bütçesi gibi kavramlarla çalışır.
7. Süreklilik, Yedeklilik ve
SLA Terimleri
SLA (Service Level Agreement)
Hizmet seviyesi anlaşması. Uptime, yanıt süresi, destek süresi,
RPO/RTO gibi kriterleri içeren resmi taahhüt.
SLO (Service Level Objective)
Hedeflenen hizmet seviyesi metriği. Örn: "Uptime %99,9",
"isteklerin %95'i 300 ms altı cevaplanacak" gibi.
SLI (Service Level Indicator)
Bu seviyeyi ölçtüğün metrik. Örn: Gerçek uptime, gerçek latency
ölçümleri.
HA (High Availability)
Yüksek erişilebilirlik. Tek makine yerine cluster, failover, yedek
power/network/storage ile kesintiyi en aza indirme.
DR (Disaster Recovery)
Felaket kurtarma. Ana site tamamen çöktüğünde devreye giren yedek
site / sistem.
RPO (Recovery Point Objective)
Kabul edilebilir maksimum veri kaybı süresi. Örn: RPO=4 saat → En
fazla son 4 saatin verisi kaybolabilir.
RTO (Recovery Time Objective)
Kabul edilebilir maksimum kesinti süresi. Örn: RTO=2 saat → Sistem
en geç 2 saat içinde ayağa kalkmalı.
8. Güvenlik ve Erişim
Yönetimi Terimleri
IAM (Identity and Access Management)
Kimlik ve erişim yönetimi. Kullanıcıların kim olduğunu, nereye
girebildiğini ve hangi yetkilere sahip olduğunu yönetir.
RBAC (Role-Based Access Control)
Rol tabanlı erişim kontrolü. Yetkileri kullanıcıya tek tek değil,
role verirsin. Örn: "Muhasebe" rolü, "IT" rolü, "ERP admin" rolü.
SSO (Single Sign-On)
Tek oturum açma. Bir kere login olup, birden fazla uygulamaya
tekrar şifre girmeden erişebilmek.
MFA (Multi-Factor Authentication)
Çok faktörlü kimlik doğrulama. Şifre + SMS / mobil app /
donanımsal anahtar gibi birden fazla doğrulama.
WAF (Web Application Firewall)
Web uygulama güvenlik duvarı. SQL injection, XSS, brute-force, bot
saldırıları gibi HTTP seviyesindeki tehditlere karşı koruma
sağlar.
CDN (Content Delivery Network)
İçerik dağıtım ağı. Statik içerikleri (görsel, JS, CSS, video)
coğrafi olarak dağıtıp en yakın noktadan kullanıcıya servis eder.
DLP (Data Loss Prevention)
Veri kaybı/kaçışı önleme. Hassas veri (KVKK, finansal veri vb.)
mail, USB, web, dosya paylaşımı ile dışarı çıkmasın diye politika
uygular.
EDR (Endpoint Detection & Response)
Uç nokta tespit ve yanıt. PC, sunucu gibi uçlarda davranış analizi
yapar, şüpheli aktiviteleri tespit eder ve aksiyon alır.
XDR (Extended Detection & Response)
Genişletilmiş tespit ve yanıt. Sadece endpoint değil; ağ, e-posta,
cloud, identity gibi birden fazla kaynaktan veri toplayarak
korelasyon yapar.
Zero Trust
"Sıfır güven" yaklaşımı. Ağ içinde bile olsan, hiçbir şey peşinen
güvenilir sayılmaz. Her istek, her erişim sürekli doğrulanır.
9. Finans, Yatırım ve
Maliyet Terimleri
CAPEX (Capital Expenditure)
Sermaye harcaması. Sunucu, storage, network cihazı, lisans gibi
uzun vadeli yatırımlar. "Satın alırsın, amortismanla yıllara
yayarsın." Büyük tek seferlik masraf, bilançoda duran varlık
olarak yazılır.
OPEX (Operational Expenditure)
Operasyonel gider. Aylık / dönemsel giderler: Kira, elektrik,
internet, maaş, cloud aboneliği, destek sözleşmesi vb. Cloud /
managed hizmetler genelde OPEX modeliyle çalışır.
TCO (Total Cost of Ownership)
Toplam sahip olma maliyeti. Sadece ilk satın alma (CAPEX) değil;
elektrik, soğutma, lisans, bakım, destek, personel, arıza ve
kesinti riski hepsini birlikte değerlendiren uzun vadeli maliyet.
ROI (Return on Investment)
Yatırımın geri dönüşü. Yaptığın yatırımın sana ne kadar ve ne
sürede kazanç sağladığını gösteren oran. Örn: 1M TL yatırım
yaptın, 3 yılda 2M TL net kazanç sağladıysan ROI ≈ %100 gibi.